"Demokrasi dünyanın en narin çiçeğidir. Onu yaşatan, hoşgörüdür, uzlaşıdır, diyalogtur. Size bu gece ülkemizde yetişen demokrasinin doğuş ve emekleme öyküsünü anlatacağız. Coşkulu ancak güç bir dönemin örtüsünü açacağız. Bu öyküde başrolü oynayanlardan hiçbiri hayatta değil ancak kurup bize hediye ettikleri demokrasi hala yaşıyor."
(Mehmet Ali Birand-Demirkırat belgeseli açılış repliği)
2. Dünya savaşı yeni bitmiş tüm dünya farklı arayışlar içerisine girmişken ülkemizde de bir arayış rüzgarı esiyordu.
1946 yılında yapılan seçimlerde her ne kadar çok partili sisteme geçişin ilk gerçek denemesi olsa da seçime hile karışmıştı.
(22 temmuz 1946-Akşam gazetesi)
.........
Tek parti döneminin ağır ekonomik koşulları ve vergileri.
Her gün milli şefi (İsmet İnönü) öven fazlası ile taraflı gazeteleri, dini baskılar, dayatılan ideolojiler derken zaten bunalmış halk bir çıkış yolu arıyordu.
Chp'nin karşısında kimin olsa kazanacağı 1950 seçimlerine Türkiye koşar adımlarla gidiyordu.
1950
14 mayıs 1950 yılına gelindiğinde ise ilk gerçek ve doğru seçim yapılmış
.........
Tek parti döneminin ağır ekonomik koşulları ve vergileri.
Her gün milli şefi (İsmet İnönü) öven fazlası ile taraflı gazeteleri, dini baskılar, dayatılan ideolojiler derken zaten bunalmış halk bir çıkış yolu arıyordu.
Chp'nin karşısında kimin olsa kazanacağı 1950 seçimlerine Türkiye koşar adımlarla gidiyordu.
1950
14 mayıs 1950 yılına gelindiğinde ise ilk gerçek ve doğru seçim yapılmış
Demokrat parti seçimi ezici bir çoğunlukla kazanmıştı.
Bu tek partili rejimin sonu demekti.
(15 mayıs 1950-Cumhuriyet gazetesi)
muhalefet koltuğuna, Chp'nin başına geçmişti.
Adnan Menderes ülkenin başbakanı olmuştu.
.........
Bir 10 yıl sürecek Menderes dönemi böylece başlamış oldu.
Siyasi tarihimiz için 50'li yıllar Menderes'li yıllar demek. Çünkü tüm bu 10 yıl boyunca Menderes iktidarda kalmış, doğru veya yanlış bir takım kararlara imza atmıştır.
ilk icraat ezanın Türkçe okunması zorunluluğu kaldırılmıştı.
Yeniden şekillenmeye başlayan yeni Avrupa'dan Türkiye'de nasibini almalıydı.
Yükselen Komünizm karşısında yerinin Nato saflarında olmasını isteyen Türkiye Nato'ya başvurmuştu.
Zaman içerisinde Nato'da yer almak için yapılan tüm kulislerde başarılı olamayan Chp'den sonra, Demokrat parti Nato'ya girmek için Kore savaşını fırsat olarak görmüş savaşa katılma kararı almıştır.
- 1950 yılında Kore'ye asker gönderince 1952 yılında Türkiye Nato'ya üye oldu.
Nato ile 1952 yılından başlayan yolculuğumuzda ülkemizin menfaatine hiç bir şey gerçekleşmemiştir.
- 1947 yılında onaylanan Marshall yardımları 1952 yılında ülkeye gelmeye başladı.(tabi şartlı olarak)
Genellikle yol ve tarım alanlarına yoğunlaşması istenen yardımlar, ülkeye bolluk ve bereket getirdi. Ülke tarım makineleri ile doldu, halkın yüzü güldü. Demokrat Partinin ilk yılları bu yardımlar ve halkın istekleri doğrultusunda atılan adımlar sayesinde çok parlak geçti.
'Türkiye'yi küçük Amerika yapacağız' sloganıyla ülkeyi dolaşan menderes ve ekibi modern bir ülke profili için çoğu cami ile tarihi mekanı; yol, havaalanı, meydan... gibi sebeplerden yıktırıyor diğer taraftan ülkenin tüm köylerine yol yaptırıyordu. Çoğu köylü ilk defa kara lastikle tanışıyor.Türkiye en hızlı büyüyen ülkeler arasında yerini alıyordu.
Derkennnnnn!!!!
Türkiye'miz yavaş yavaş kendini yeni bir seçime hazırlıyordu:1954 seçimlerine
Alınan Marshall yardımları ve krediler ile ülkeyi şaha kaldıran Demokrat parti 1954 seçimlerini ezici bir çoğunlukla kazandı.
Yeni hükumet göreve başlamıştı başlamasına ama ülke de hafiften siyasi ve ekonomik kırılmalar da başlamıştı.
Yardımlarla hızlı yol alan tarıma dayalı ekonomimiz yavaş yavaş tıkanmaya başlamış, bu tıkanıklığın önünü açmak yeni bir kredi almak veya yeni bir çare üretmek kaçınılmaz olmuştu.
Ülke ekonomisi borçla dönüyor, yüksek bir oy oranı ile zafer sarhoşu olan DP basın özgürlüğünü es geçiyordu.
Makine ve yedek parça yardımı ve ucuz teçhizat piyasasından dolayı ülkede uçak fabrikaları başta olmak üzere çoğu fabrikanın kapanmasına veya özelleştirilmesine sebep oldu.
Kara yolları ulaşım kolaylığı sağladığı gibi tarımda ki makineleşmenin ezdiği küçük köylü şehre akın etti. Şehre gelen köylü kesim burada gecekondu kültürünü ortaya çıkardı.
1955
Emperyalizm el değiştirip Amerika'nın avucuna konunca dünyayı yeniden dizayn etmek için keşfe çıkmıştı ve Sovyet Rusya tehdidi ile karşı karşıya olan Türkiye kendini bilinçsiz bir şekilde küresel çetenin kucağına bıraktı.
İsmet İnönü ile başlayan dünya bankası üyeliği, Imf üyeliği, kredi alımları, Nato başvurusu Menderes döneminde aktif siyaset ve ekonomik malzeme haline geldi.
Tutarlı ve düzenli bir sistem içerisinde ilerlemeyen bu modern görünme adımları krediden krediye koşmamızı sağladı.
Küçük Amerika olma çabaları 1955 yılında itibaren ülkede sinsi bir kaos ve ekonomik krizin habercisiydi artık.
1955'ten itibaren tüm ekonomik kalkınmalar yavaşlıyor veya duruyor iç siyaset kulisleri gittikçe sertleşiyor derken Kıbrıs da Rum ve Türk taraflar arasında gerilim artmıştı. Rum yönetimi azınlıkta gördüğü Türkleri baskılıyordu.
Türkiye ve Yunanistan da karşı karşıya gelmeye başlamıştı. İşte bu atmosfer de 6,7 eylül olayları ülkenin gündemine düşüyordu.
Mustafa Kemal'in Selanik'teki evine saldırı oldu yalanı ülkede ciddiye alınınca İstanbul, İzmir ve Ankara da geneli Rum olan gayrimüslim halka saldırılar ve yağmalar gerçekleştiriliyordu.
Mustafa Kemal'in Selanik'teki evine saldırı oldu yalanı ülkede ciddiye alınınca İstanbul, İzmir ve Ankara da geneli Rum olan gayrimüslim halka saldırılar ve yağmalar gerçekleştiriliyordu.
1955 yılının basın yayın şartlarını düşünürsek 6 eylül sabahı çıkan bir gazetenin böyle bir hareketi tetiklemesi mantıken havada kalıyordu.
Ve bu olay hükumetin bir planı olduğu ortaya çıktı. Kıbrıs sorunu karşısında sert tavır sergileyen Yunanistan'a bir mesajdı.
Fakat sonuçları hiç umulduğu gibi olmadı.
11 Rum vatandaşımız hayatını kaybetti. Evleri ve iş yerleri yağmalandı. Kadınlar taciz ve tecavüze uğradı.
İşler kontrolden çıkarıldığı için hükumet sıkı yönetim ilan etmek zorunda kaldı ve olay böylece çözüldü.
Siyasi, sosyal ve ekonomik bunalımlar artarak devam ederken 1958 yılında gerçekleşmesi gereken seçimler erkene alındı ve 1957 yılında Türkiye kendini sandık başında buldu.
57 seçimleri demokrat partinin birinci parti olması ile sonuçlansa da büyük oranda oy kaybetmişti.
Daha sonra ne mi oldu?
Oturmamış demokratik anlayıştan ötür, düşen oy oranlarını faturası muhalefet ve basına kesiliyordu.
Çoğu gazete kapatıldı, gazeteciler tutuklandı, muhalefet dolaylı bir şekilde cezalandırıldı.
1 dolar 9 lira oldu.
DP yeni ekonomik paket görüşmelerine başladı.
Var olan veya ödeme sıkıntısı çekilen krediler sebebi ile kredi kuruluşlarının kapısını çalan menderes gittiği yerlerden eli boş döndü.
Hayat pahalılığı hızla artmaya başladı.
Evet güzel kardeşlerim
ilk defa demokrasi rüzgarı esen, gerçek manada seçimlerin yapıldığı bir ülkede siyasi hoşgörü çok kırılgandı. Anlayış çok önemli bir kavramdı ama ne muhalefet ne de iktidar bunu özümseyecek olgunlukta değildi.
Bu durum baskılara yanlış yönlendirilmelere sebep oluyordu.
Güç yozlaştırmış, ekonomi çöküşe geçmiş, sosyal yapı bozulmaya başlanmış ve artık menderes başını iki elinin arasına almış ve düşünmek mecburiyetinde kalmıştı.
Marshall yardımı ve diğer krediler tarım alanında yoğunlaşmak için verilmiş, şartlandırılmıştı.
Kredi vermeyen batı dünyasına karşı Sovyet Rusya'dan kredi alınacak ve sanayi hamlesi gerçekleştirilecekti.
Ve bu krediyi sağlık alanındaki yatırımlar için alınan bir kredi olarak basına duyurulacaktı.
Menderes 1950 yılından itibaren müttefik diye gördüğü ABD'den sanayileşme kredisi alamayıp üstüne birde sen tarım ile uğraş telkinini alınca 300 milyon dolarlık Rus kredisinin peşine düşmüştü.
Çünkü sanayi bizim için en can alıcı husustu yapılması mecburi işlerden biri idi.
Ne yazık ki menderes bunu geç fark etti.
1960 yılında Rusya'ya gidecekti fakat 27 mayıs 1960 yılında ağır aksakta olsa ilerleyen demokrasiye darbe yapıldı.
Her zaman ki şarkıyı 'vatan elden gidiyor,vatan satılıyor' şarkısını söyleyen darbeci, vurguncu zihniyet 27 mayıs sabahı silah zoru ile yönetime el koymuştu.
Tüm bu ekonomik ,siyasi bunalımı silah ile çözmeyi vatanperverlik zanneden bu 'düşükler' gazetelerde kahraman olarak lanse edildi.
Koskoca ülkeyi bebek davası, köpek davası...gibi saçma sapan davalarla kendi kurdukları darbe mahkemesi ile sözde yargıladılar.
Evet Menderes derin siyaset denilen bu şeyden pek çakan bir adam değil fikrimce veya demokrasi tam nedir ne değildir konumlandıramamıştı kafasında ama en azından demokrasi bir emekleme süreci geçiriyordu.
Menderes iyi ve kötü 10 yıl ülkeyi yönetmiş bir çıkış yolu ararken bir deneyim kazanmışken ki halk zaten ona gereken dersi hafiften vermeye başlamışken darbe geldi.
Sonuç:
Menderes ve iki bakan arkadaşı(Fatin Rüştü zorlu, Hasan Polatkan) idam edildi.
Şöyle kafamızı toplayıp düşündüğümüzde karşımıza şu tablo çıkmalı: İnönü, Bayar, Menderes ülkeyi Amerikan emperyalizminin eksenine doğru çekmişler.
Ki menderes bunu daha da büyütmüş yardımlar almış. Durum küresel çetenin yararına olurken her şey güzel gidiyormuş, bir şeyler olmuş her şey tersine dönmüş.
neden?
Menderes yeterince borçlandırılmış diyebiliriz ama tamam da İsmet İnönü ile başlamadı mı borçlanma işi.
Ne oldu da idama giden bu sürece zemin hazırlandı. Menderes de edindiği deneyimle(küresel çetenin planlarını görünce) uyanmaya başlamasa Rusya ile geliştirilen ilişkiler, Bağdat paktı, yerli şirket ve kuruluşları fonlama gibi bir takım girişimlerde bulunur muydu?
Çünkü menderes Abd'den sanayi kredisi istedi ve aldığı cevap onu artık başka bir arayışın peşine düşürdü.
Daha tuhaf bir şey var.
Mason localarının kapatılma önergesini veren Dp, yine kendi oyları ile kapanmamasını sağlıyor. Parti içinde dahi Menderesin etrafının sarıldığı gün yüzüne çıkıyordu.
Yani Menderes'i vatan hainliği ile suçlayan bu 'düşük' darbeciler bu ülkeye doğru ya da yanlış 10 yıl boyunca hizmet etmiş bir devlet başkanını katletmişler, çözüm olarak ise hiç bir şey vaat etmemişlerdi.
Menderesten sonra ne mi oldu?
-Cumhuriyet ilk darbeyi yedi.
-Imf den ilk borç alındı.
-Adnan menderes siyasi bir ikon haline geldi.(normal bir siyasetçi olmasına rağmen)Öyle ki Menderesin devamıyız diyen Adalet partisi %52 oyla tek başına iktidar oldu.
-Turgut Özal'a kadar tüm cumhurbaşkanları asker kökenli oldu.
-Halk Menderesin idamının faturasını askerle işbirliği yapan Chp'ye kesti.
Ve bu olay hükumetin bir planı olduğu ortaya çıktı. Kıbrıs sorunu karşısında sert tavır sergileyen Yunanistan'a bir mesajdı.
Fakat sonuçları hiç umulduğu gibi olmadı.
11 Rum vatandaşımız hayatını kaybetti. Evleri ve iş yerleri yağmalandı. Kadınlar taciz ve tecavüze uğradı.
İşler kontrolden çıkarıldığı için hükumet sıkı yönetim ilan etmek zorunda kaldı ve olay böylece çözüldü.
Siyasi, sosyal ve ekonomik bunalımlar artarak devam ederken 1958 yılında gerçekleşmesi gereken seçimler erkene alındı ve 1957 yılında Türkiye kendini sandık başında buldu.
57 seçimleri demokrat partinin birinci parti olması ile sonuçlansa da büyük oranda oy kaybetmişti.
Daha sonra ne mi oldu?
Oturmamış demokratik anlayıştan ötür, düşen oy oranlarını faturası muhalefet ve basına kesiliyordu.
Çoğu gazete kapatıldı, gazeteciler tutuklandı, muhalefet dolaylı bir şekilde cezalandırıldı.
1 dolar 9 lira oldu.
DP yeni ekonomik paket görüşmelerine başladı.
Var olan veya ödeme sıkıntısı çekilen krediler sebebi ile kredi kuruluşlarının kapısını çalan menderes gittiği yerlerden eli boş döndü.
Hayat pahalılığı hızla artmaya başladı.
Evet güzel kardeşlerim
ilk defa demokrasi rüzgarı esen, gerçek manada seçimlerin yapıldığı bir ülkede siyasi hoşgörü çok kırılgandı. Anlayış çok önemli bir kavramdı ama ne muhalefet ne de iktidar bunu özümseyecek olgunlukta değildi.
Bu durum baskılara yanlış yönlendirilmelere sebep oluyordu.
Güç yozlaştırmış, ekonomi çöküşe geçmiş, sosyal yapı bozulmaya başlanmış ve artık menderes başını iki elinin arasına almış ve düşünmek mecburiyetinde kalmıştı.
Marshall yardımı ve diğer krediler tarım alanında yoğunlaşmak için verilmiş, şartlandırılmıştı.
Kredi vermeyen batı dünyasına karşı Sovyet Rusya'dan kredi alınacak ve sanayi hamlesi gerçekleştirilecekti.
Ve bu krediyi sağlık alanındaki yatırımlar için alınan bir kredi olarak basına duyurulacaktı.
Menderes 1950 yılından itibaren müttefik diye gördüğü ABD'den sanayileşme kredisi alamayıp üstüne birde sen tarım ile uğraş telkinini alınca 300 milyon dolarlık Rus kredisinin peşine düşmüştü.
Çünkü sanayi bizim için en can alıcı husustu yapılması mecburi işlerden biri idi.
Ne yazık ki menderes bunu geç fark etti.
1960 yılında Rusya'ya gidecekti fakat 27 mayıs 1960 yılında ağır aksakta olsa ilerleyen demokrasiye darbe yapıldı.
Her zaman ki şarkıyı 'vatan elden gidiyor,vatan satılıyor' şarkısını söyleyen darbeci, vurguncu zihniyet 27 mayıs sabahı silah zoru ile yönetime el koymuştu.
Tüm bu ekonomik ,siyasi bunalımı silah ile çözmeyi vatanperverlik zanneden bu 'düşükler' gazetelerde kahraman olarak lanse edildi.
Koskoca ülkeyi bebek davası, köpek davası...gibi saçma sapan davalarla kendi kurdukları darbe mahkemesi ile sözde yargıladılar.
Evet Menderes derin siyaset denilen bu şeyden pek çakan bir adam değil fikrimce veya demokrasi tam nedir ne değildir konumlandıramamıştı kafasında ama en azından demokrasi bir emekleme süreci geçiriyordu.
Menderes iyi ve kötü 10 yıl ülkeyi yönetmiş bir çıkış yolu ararken bir deneyim kazanmışken ki halk zaten ona gereken dersi hafiften vermeye başlamışken darbe geldi.
Sonuç:
Menderes ve iki bakan arkadaşı(Fatin Rüştü zorlu, Hasan Polatkan) idam edildi.
Şöyle kafamızı toplayıp düşündüğümüzde karşımıza şu tablo çıkmalı: İnönü, Bayar, Menderes ülkeyi Amerikan emperyalizminin eksenine doğru çekmişler.
Ki menderes bunu daha da büyütmüş yardımlar almış. Durum küresel çetenin yararına olurken her şey güzel gidiyormuş, bir şeyler olmuş her şey tersine dönmüş.
neden?
Menderes yeterince borçlandırılmış diyebiliriz ama tamam da İsmet İnönü ile başlamadı mı borçlanma işi.
Ne oldu da idama giden bu sürece zemin hazırlandı. Menderes de edindiği deneyimle(küresel çetenin planlarını görünce) uyanmaya başlamasa Rusya ile geliştirilen ilişkiler, Bağdat paktı, yerli şirket ve kuruluşları fonlama gibi bir takım girişimlerde bulunur muydu?
Çünkü menderes Abd'den sanayi kredisi istedi ve aldığı cevap onu artık başka bir arayışın peşine düşürdü.
Daha tuhaf bir şey var.
Mason localarının kapatılma önergesini veren Dp, yine kendi oyları ile kapanmamasını sağlıyor. Parti içinde dahi Menderesin etrafının sarıldığı gün yüzüne çıkıyordu.
Yani Menderes'i vatan hainliği ile suçlayan bu 'düşük' darbeciler bu ülkeye doğru ya da yanlış 10 yıl boyunca hizmet etmiş bir devlet başkanını katletmişler, çözüm olarak ise hiç bir şey vaat etmemişlerdi.
Menderesten sonra ne mi oldu?
-Cumhuriyet ilk darbeyi yedi.
-Imf den ilk borç alındı.
-Adnan menderes siyasi bir ikon haline geldi.(normal bir siyasetçi olmasına rağmen)Öyle ki Menderesin devamıyız diyen Adalet partisi %52 oyla tek başına iktidar oldu.
-Turgut Özal'a kadar tüm cumhurbaşkanları asker kökenli oldu.
-Halk Menderesin idamının faturasını askerle işbirliği yapan Chp'ye kesti.
İktidarı Chp'ye hiç vermedi.
-Menderes, Chp eski vekili olmasına rağmen idamı muhafazakar kesimi arkasında topladı. Menderesin devamıyız diyen partiler halkı peşine taktı. Öyle ki ülkede sağ dendiği zaman başlangıç veya ilk lider menderes olarak anılmaya başlandı.
-Daha 27 mayıs darbesinin üzerinden 5 yıl geçmeden ülkede 2 başarısız darbe girişimi daha oldu.
-Ülkeyi yöneten cunta rejimi ülkeyi daha berbat bir ekonomik ve sosyal kargaşaya doğru itti.
-Menderesin Amerikan ekseninden kaymaya başlamasına karşın gelen darbe, ülkeyi Amerikan eksenine yerleştirdi ve hala öyle devam ediyor.
Menderes'li yani 50'li yıllar ise demokrasimizin emekleme yılları idi.
Her şeye rağmen ülkemize hizmet etmiş tüm devlet büyüklerimizi saygıyla ve rahmetle anıyoruz. Teşekkürler.
-Menderes, Chp eski vekili olmasına rağmen idamı muhafazakar kesimi arkasında topladı. Menderesin devamıyız diyen partiler halkı peşine taktı. Öyle ki ülkede sağ dendiği zaman başlangıç veya ilk lider menderes olarak anılmaya başlandı.
-Daha 27 mayıs darbesinin üzerinden 5 yıl geçmeden ülkede 2 başarısız darbe girişimi daha oldu.
-Ülkeyi yöneten cunta rejimi ülkeyi daha berbat bir ekonomik ve sosyal kargaşaya doğru itti.
-Menderesin Amerikan ekseninden kaymaya başlamasına karşın gelen darbe, ülkeyi Amerikan eksenine yerleştirdi ve hala öyle devam ediyor.
Menderes Döneminin icraatları:
- Menderes iktidara gelmiş ve ilk icraatı ezanın Arapça okunmasını sağlamak olmuştu. Bu durum için belli bir süre isteyen bayar, menderesin istifa teşebbüsüyle karşılaşınca yasayı onaylamış ve ezan Arapça okunmaya başlanmıştı.
- Ezan mevzusu daha ilk günden orduda homurtulara sebep olmuş aynı yıl içerisinde darbeye teşebbüs gerekçesi ile 15 general ve 150 albay ordudan ihraç edilmişti.
- Yine diğer ilk işlerden biride Atatürk'ün resmini tekrar paranın üzerine bastırmak olmuştu. Atatürk'ün hatırasına yapılan her hangi manevi veya maddi bir saldırıyı suç sayan Atatürk'ü koruma kanunu çıkarılmıştı.
- Bu dönem içerisinde ilk para matbaası kurulmuş(1958) ve para
- Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Ege Üniversitesi bu dönemde açılmıştı.
- Tarımda makineleşme artmış ülkeye 10 binlerce traktör ve biçerdöver getirilmişti.
- Seyhan barajı ve Botan barajı yapılmış, kullanıma açılmıştı.
- Müfredata din dersi getirilmekle beraber memura siyaset yapma yasağı yasalaştırılmıştı.
- 1954 yılında petrol yasası yürürlüğe girmişti. Yasa petrol alanlarını özel teşebbüse açmakla beraber devletin bu işten el çektirilmesi anlamına da geliyordu.
Menderes ne bir hain ne bir efsaneydi. Ülkemizin önemli siyasilerinden biriydi.
Her şeye rağmen ülkemize hizmet etmiş tüm devlet büyüklerimizi saygıyla ve rahmetle anıyoruz. Teşekkürler.
